بلاگ

08 1397

وضعیت سفالگری و ظروف چینی در دوران قاجار

درباره تولید سفال و سرامیک در این دوران اطلاعات چندان دقیقی در دست نیست.منتها با توجه به شواهد و قرائن ، این صنعت در این زمان رو به افول بوده است.هر چند که کاشی های مختلفی در سر در بسیاری از بناها و کاخ های سلطنتی این دوره مشاهده میشود.اما از صنعتگران و هنرمندان این دوره اطلاعات کاملی در دسترس نیست.
صنایع چینی تقدیس : بر اساس اطلاعاتی که ما از سفرنامه های جهانگردانی مانند پولاک ، المر ، روششوارت و دست نوشته های ایرانیانی مانند اعتمادالسلطنه ، بلاغی و حسین خان تحویلدار داریم.ساخت کاشی و ظروف سفالی و چینی در اقصی نقاط ایران وجود داشته است که در این بین سهم شهرهایی چون تهران ، اصفهان ، شیراز ، کرمان ، کاشان ، نائین ، قم ، میبد ، نطنز و لالجین بیش از بقیه شهرها بوده است.
بر اساس سرشماریی که در سال 1297 انجام شده است ، در تهران حدود 30 دکان کوزه گری وجود داشته است.مشاغل ذیگر که بر اساس این سرشماری به آن ها اشاره شده است عبارتند از : چینی فروشی ، ظروف لعابی ، بدل چینی فروشی و همچنین چینی بند زنی .
در این دوره تولید سفال و کاشی ، بیشتر در مراکز محلی انجام می شده است و هر چند که تلاش هایی برای واردات تکنولوژی روز این صنعت در این دوره صورت گرفته است اما همگی به دلیل عوامل مختلف ناکام مانده است.یکی از این عوامل وجود چینی های وارداتی ارزان قیمت در بازار بوده است که تقاضا برای محصولات داخلی را تا حدود زیادی تحت الشعاع خود قرار داده ، و در واقع چینی های ساخت داخل خریداری نداشته اند.و همچنین واردکنندگان خارجی این محصولات هم دوست نداشته اند که با جان گرفتن تولیدات داخلی ، واردات آن ها دچار تهدید شود. برای مثال در آماری که جمالزاده از وضعیت کارخانه های ایران در زمان قاجار به آن اشاره کرده است ، کارخانه چینی سازی حاج محمد حسین امین دارالضرب در تهران و کارخانه حاج عباسعلی و حاج رضا در تبریز به خاطر دسیسه روس ها متحمل ضرر سنگین 130 هزار تومانی شدند و کارخانه ها ورشکست شدند. (جمالزاده ، 1384 : 88) . در یادداشت های اعتمادالسلطنه هم به کارخانه چینی سازی حاج امین دارالضرب اشاره شده است که در واقع تولیدات چینی این کارخانه کیفیتی بالاتر از چینی های وارداتی داشته است ولی بعد از مدتی تعطیل شده اند. (عین السلطنه 1374 : 106 - 102).
در سال 1267 روزنامه وقایع الاتفاقیه خبری را منتشر می کند که ناصرالدین شاه دستور ساخت ساختمان بزرگی را در میدان ارگ تهران میدهد که در آن بتوان چینی های با کیفیت تری نسبت به نمونه های وارداتی تولید کرد.همچنین در گزارش دیگر این روزنامه مورخ 1281 از فرمان ناصرالدین شاه مبنی بر تکمیل کارخانه چینی سازی در شهرهای نائین و یزد گفته شده است.در این زمان اعتضادالسلطنه (سرپرست دارالفنون در تهران) دستور داد تا کارشناسی ماهر کارخانه چینی سازی یزد را دایر کند ، تا جایگزینی مناسب برای محصولات و چینی های وارداتی شود و هدایت الله خان که دانش آموخته پاریس بود و مطالعاتی را در این زمینه داشت سعی کرد آن را به انجام رساند.
هرچند که بسیاری از این متون به جا مانده از آن زمان بر کیفیت برتر ظروف چینی تولید شده در ایران نسبت به ظروف چینی وارداتی تاکید دارند اما برخی جهانگردان اروپایی ( بین سال های 1238 – 1228 ) از کیفیت نامرغوب چینی های ایرانی می گویند و این نکته را بیان می کنند که تولید کنندگان داخلی تلاشی برای رقابت و بروزرسانی چینی های خود با نمونه های مشابه خارجی ندارند و در نتیجه ظروف چینی ساخت ایران (در این دوره) کیفیت پایینتری نسبت به مشابه خارجی خود دارد.

دیس چینی،ساخت انگلیس،موزه قاجار تبریز

ظرف دوران قاجار،موزه ویکتوریا و آلبرت

سفالینه سفید و آبی،موزه ویکتوریا و آلبرت


در نوشتن این مقاله از مقاله تاثیرات ظروف سرامیکی وارداتی بر طرح و نقش ظروف سفالی و سرامیکی داخلی در دوره قاجار نوشته علی اصغر شیرازی و زهرا قاسمی کمک گرفته شده است.

 

مطالب مرتبط :

تاریخچه ساخت ظروف چینی

نكات مهم در خرید سرویس و ظروف چینی

خاک چینی چیست؟